Pravo glasa Jugoslovenke

Tekst: LasUsurpadoras Lektura: Ana Ninković Ilustracija: Vizuelni tim Na današnji dan, 11. avgusta, pre 76 godina žene Jugoslavije i zvanično su se izborile za pravo glasa. Iste, 1945. godine, i žene u Italiji, Japanu, Francuskoj i nekim njenim bivšim kolonijama, mogle su da glasaju po prvi put. Jugoslavija je time postala jedna od prvih zemalja u kojima su žene stekle ovo osnovno ljudsko pravo, pravo na učestvovanje u političkom životu zemlje i uticaj na zakone koji i njih pogađaju. Prva zemlja u kojoj je postojalo uslovno pravo glasa za malobrojne žene članice esnafa bila je Švedska, u kojoj su žene mogle da glasaju već od 1717. godine. Ali za pravo glasa u pravom smislu prvo su se izborile Novozelanđanke, 1893. godine. U univerzalnoj deklaraciji o pravima ljudi, od 1948. godine pravo glasa je definisano na sledeći način: „Volja naroda je osnova državne vlasti: ova volja treba da se izražava na povremenim i slobodnim izborima, koji će se sprovoditi opštim i jednakim pravom glasa, tajnim glasanjem ili odgovarajućim postupkom kojim se obezbeđuje sloboda glasanja”.

Borba za pravo glasa na teritoriji Jugoslavije imala je dugi i turbulentni put. Glavna organizacija za borbu za prava žena bila je Ženska alijansa, osnovana u Ljubljani 1923. godine na talasu sifražetskog pokreta koji je odigrao značajnu ulogu u borbi protiv austrougarskog okupatora. Alijansu su činile žene iz cele Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i u jednom trenutku je brojala čak oko pedeset hiljada članica u nekoliko stotina sestrinskih organizacija. U to doba, status žena je odgovarao u pravnom pogledu „s uma sišavšim” i deci. Politika je smatrana prljavim, muškim poslom za koji su dame suviše delikatne ili se pak govorilo da „žensko pitanje” nije dovoljno bitno i da je nedolično da se ono poteže dok se zemlja oporavlja od rata. Time se prikrivala suština, a to je da su žene bile namerno isključene iz javnog života i odluka o sopstvenim životima. Alijansa se borila za potpunu ravnopravnost žena sa muškarcima u tadašnjoj kraljevini.

Krivični zakonik Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca iz 1929. godine označio je pravnu jednakost među polovima, ali ovaj zakon je bio sporo i nedosledno primenjivan i de facto ravnopravnost nije bila dobijena.

Na početku Drugog svetskog rata, kolaboracionistička vlada Cvetković – Maček zabranila je rad glavnih ženskih udruženja u Jugoslaviji. To je označilo i zvaničan kraj Ženske alijanse.

Tokom Drugog svetskog rata, zbog ogromnog i nesebičnog doprinosa žena antifašističkoj borbi i odbrani zemlje od nacističkog okupatora, komunističke vlasti nisu mogle da ignorišu žensko pitanje. Takođe je bilo bitno da se naglasi da dolazi novo doba i da se pravi radikalni zaokret u odnosu na tradicionalnu i građansku kraljevinu. Jugoslovenke su se tako izborile za pravo glasa 11. avgusta 1945. godine, mada im je to pravo bilo garantovano već 1941. godine u prvim dokumentima Vrhovnog štaba Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda Jugoslavije. Ipak, 1953. godine glavna ženska organizacija iznikla iz NOB-a, Antifašistički front žena (AFŽ), prestao je da postoji posle 11 godina, pod pretpostavkom da su žene Jugoslavije sada zaista bile slobodne i da AFŽ više nije potreban.

Socijalistička Jugoslavija donela je mnoge progresivne zakone koji su učvrstili i zaštitili prava žena. Međutim, od raspada Jugoslavije sve više svedočimo svakodnevnim i opštim napadima na osnovna prava žena, manje ili više otvorenim, a najčešće perfidnim. Opet čujemo da je politika suviše prljava za nežnu ženskost (kao da se zakoni koji se donose ne odnose na sve, uključujući i žene) ili da je žensko pitanje trivijalno. Pod napadom je pravo na telesnu autonomiju i pravo na rad. Stoga je važno da zapamtimo da borba za ženska prava i dalje traje i da se sećamo svih žena koje su se hrabro borile za prava koja mi danas uživamo. Imamo moralnu obavezu da čuvamo njihovo zaveštanje i da štitimo ta teško stečena prava i za buduće generacije žena i devojčica.

Izvori:

1. Feminizam i Srbija: Borba za pravo glasa kada su žene izjednačavane sa „sumanutim licima“. https://www.bbc.com/serbian/lat/srbija-54242990

2. Žensko pravo glasa, hronologija. https://sr.wikipedia.org/wiki/%C5%BDensko_pravo_glasa

3. Antifašistički vjesnik. http://www.antifasisticki-vjesnik.org/hr/kalendar/8/11/80/