Andrea Dvorkin (1946-2005)

Tekst: Natalija Grujović Lektura: Ana Ninković Ilustracija: Mandala, Milica Lazarević

Andrea Rita Dvorkin rodila se 26. septembra 1946. godine u Kamdenu, gradu u američkoj saveznoj državi Nju Džerzi. Bila je poznata radikalna feministkinja, aktivistkinja i spisateljica, najpoznatija po svojoj analizi i oštroj kritici pornografije, koju je okarakterisala kao nepomirljivu sa pojmom slobode – ,,osim ako se sloboda ne posmatra kao pravo muškaraca da siluju i prostituišu žene”.

Odrasla je u jevrejskoj porodici u kojoj je umnogome dominiralo sećanje na Holokaust. Uprkos tome, svoje detinjstvo je opisivala kao srećno, sve dok nije doživela seksualno uznemiravanje sa devet godina. Ubrzo se porodica preselila u predgrađe Čeri Hila. Buntovne prirode, jednom prilikom je bila kažnjena u školi zato što je odbila da peva božićnu pesmu „Tiha noć”. (Nisam bila religiozni fanatik; samo nisam htela da budem omalovažavana, a bila mi je poznata i sviđala mi se odvojenost crkve i države, znala sam da nisam hrišćanka i da ne štujem Isusa. Znala sam čak i o sklonosti hrišćana da ubijaju Jevreje, što je učvrstilo moju odluku.)

Roditelji su je kroz detinjstvo i adolescenciju podsticali da čita mnogo i raznovrsno. Knjige su joj pričinjavale najveće zadovoljstvo, pa se u memoarima osvrće na srednjoškolske dane, prisećajući se kako se svakodnevno budila uzbuđena znajući da će čitav dan provesti u knjižari unutar tržnog centra. Među tadašnjim omiljenim autorima bili su joj: Artur Rembo, Šarl Bodler, Henri Miler, Fjodor Dostojevski, Če Gevara, pesnici bit generacije, Žan Žene, Persi Biš Šeli i Lord Bajron.

Kao srednjoškolka je govorila da bi želela da postane rabin, kada bi to ženama bilo dozvoljeno.

Za feminizam se zainteresovala delimično zahvaljujuči majci Silviji, koja je bila pobornica kontraceptivnih pilula i prava na abortus (oba ilegalna u to doba). Pohađala je koledž slobodnih veština Benington, gde je kao brucoškinja bila uhapšena zbog učešća u protestima protiv Vijetnamskog rata. Odvedena je u ozloglašeni ženski zatvor u Njujorku (New York Women’s House of Detention), poznat po rasnoj diskriminaciji i zlostavljanju zatvorenica. Tu je i sama doživela seksualno zlostavljanje, te je svedočila protiv dva doktora, što je doprinelo da se institucija zatvori nekoliko godina kasnije.

Ubrzo potom je napustila Benington kako bi se preselila u Grčku sa planom da se fokusira na pisanje. Od Pariza do Atine je putovala slavnim Orijent ekspresom, opisavši tadašnje žalosno stanje voza i sopstveno iskustvo kao odvratno. Kao jedini prijatan deo puta navela je Jugoslaviju. (Ipak, uživala sam putujući kroz Jugoslaviju jer je zemlja bila tako lepa, i obećala sam sebi da ću se jednog dana vratiti – loše obećanje koje je poništio rat.)

Neko vreme je živela na Kritu, gde je napisala zbirku pesama i roman posvećen Normanu Morisonu, pacifisti koji se samozapalio u znak protesta protiv učešća američke vlade u Vijetnamskom ratu. Po povratku u Ameriku se vratila na Benington, gde je nastavila studije književnosti i učestvovala u kampanjama za kontracepciju na kampusu, legalizaciju abortusa i protiv rata u Vijetnamu. Diplomirala je 1968. godine.

Otputovala je u Holandiju kako bi intervjuisala Provose, holandski kontrakulturni pokret 60-ih. Udala se za jednog od anarhista, koji je, ubrzo nakon zaključenja braka, počeo žestoko da je zlostavlja, nastavivši da joj preti i uznemirava je i nakon što ga je napustila.

Našla se potpuno sama, bez novca, živela je kao begunac i završila je u prostituciji. Utočište joj je pružila Riki Ejbrams, takođe Amerikanka, koja ju je upoznala sa radom radikalnih feministkinja, od kojih je Dvorkin posebno izdvajala Kejt Milet („Seksualna politika”), Šulamit Fajerston („Dijalektika pola”) i Robin Morgan („Sestrinstvo je moćno”). Zajedno su počele da pišu ono što će kasnije postati „Mržnja prema ženi” (Woman Hating, 1974). U SAD se vratila 1972. godine. U Njujorku je učestvovala u antiratnim protestima, kao i demonstracijama za prava lezbejki i protiv aparthejda u Južnoj Africi.

Pridružila se grupi za podizanje feminističke svesti, a ubrzo se uključila u radikalno-feminističke kampanje protiv muškog nasilja nad ženama. Pored pisanja i aktivizma, Dvorkin je stekla slavu kao govornica. Postala je poznata po strastvenim, beskompromisnim govorima koji su izazivali buru osećanja i kod saborkinja i kod kritičara. Ostao je zapamćen njen govor iz 1983. godine na Srednjezapadnoj regionalnoj konferenciji Nacionalne organizacije za promenu muškaraca (danas Nacionalna organizacija muškaraca protiv seksizma) pod nazivom „Želim 24-časovno primirje tokom kojeg neće biti silovanja”. 1974. godine je upoznala pro-feminističkog pisca Džona Stoltenberga, Postali su bliski prijatelji i počeli da žive zajedno. Smatrali su se životnim partnerima, iako se Dvorkin otvoreno izjašnjavala kao lezbejka, a Stoltenberg kao gej.

1978. godine je govorila na maršu poznatom kao „Vratimo sebi noć” (Take Back the Night) i sa tri hiljade žena prošla kroz distrikt crvenih svetala u San Francisku. 1979. godine je objavila delo „Pornografija: Muško posedovanje žena” (Pornography: Men Possessing Women), koje predstavlja analizu savremene i istorijske pornografije kao industrije dehumanizacije koja počiva na mržnji prema ženama. Objašnjava da je pornografija sačinjena od nasilja nad ženama – kako u procesu produkcije, tako i u društvenim posledicama izazvanim muškom konzumacijom; ona ohrabruje muškarce da erotizuju dominaciju, poniženje i nasilje nad ženama.

Sa pravnicom Ketrin Mekinon i članicama organizacije Žene protiv pornografije 1980. godine podržala je Lindu Boreman (Linda Lavlejs) da u javnost izađe sa izjavom da ju je bivši muž tukao, silovao i primorao da glumi u pornografskom filmu „Duboko grlo” (Deep Throat). Uz ohrabrenje aktivista u južnom Mineapolisu, gradska vlada je angažovala Dvorkin i Mekinon kako bi izradile antipornografsku uredbu kao amandman na postojeću gradsku uredbu o građanskim pravima. Amandman je definisao pornografiju kao kršenje građanskih prava žena i omogućavao je ženama koje su bile oštećene da tuže proizvođače i distributere za naknadu štete.

1983. godine je, posredstvom Ketrin Mekinon, na Univerzitetu Minesote držala jednosemestralni kurs književnosti u sklopu programa Ženskih studija. Iste godine je objavila „Desničarke: Politika pripitomljenih žena” (Right-Wing Women: The Politics of Domesticated Females), delo u kojem je pokušala da ispita zbog čega neke žene sarađuju sa muškarcima na štetu ženskog oslobođenja.

Pitala je: „Zašto žene desnice podstiču svoju podređenost? Kako desnica, koju kontrolišu muškarci, pridobija njihovo učešće i odanost? Zbog čega desničarke preziru feminističku borbu za ravnopravnost?”

1987. godine je objavila „Polni odnos” (Intercourse), proširivši analizu pornografije na sam čin seksualnog odnosa, gde je objasnila da je u patrijarhalnom društvu vrsta seksualne subordinacije koja je prikazana u pornografiji centralna u iskustvima heteroseksualnih žena i muškaraca. Što se tiče beletristike, objavila je tri knjige: zbirku pripovedaka „Slomljeno srce nove žene” (The New Woman’s Broken Heart, 1980), zatim prvi roman „Led i vatra” (Ice and Fire, 1986), i drugi roman „Milosrđe” (Mercy, 1990).

1992. godine Njujork tajms objavljuje njeno otvoreno pismo u kome je otkrila izvor svoje duboke mržnje prema prostituciji i pornografiji. Nisu je demonizovali samo pornografi, već i liberali, prema kojima je gajila podjednaku količinu prezira. Uoči skandala u Beloj kući, javno je istupila protiv Bila Klintona i podržala Moniku Levinski. 2000. godine je objavila „Žrtveno jagnje: Jevreji, Izrael i oslobođenje žena” (Scapegoat: The Jews, Israel and Women’s Liberation) gde je uporedila ugnjetavanje žena sa progonom Jevreja, govoreći o potrebi stvaranja svojevrsne domovine za žene, kao odgovor na njihovo tlačenje (po uzoru na Jevreje i Izrael). 2002. godine je objavila autobiografiju pod nazivom „Slom srca: Politički memoari militantne feministkinje” (Heartbreak: The Political Memoir of a Feminist Militant). Poslednjih godina života bila je krhkog zdravlja i provela ih je bolujući od osteoartritisa. Umrla je u snu 9. aprila 2005. godine. Kada ju je novinar jednom pitao kako bi volela da ostane upamćena, rekla je: „U muzeju, kada muška nadmoć bude mrtva. Volela bih da moj rad bude antropološki artefakt izumrlog, primitivnog društva.”